Theunis, geestelijk verzorger: “Maak het ook met elkaar bespreekbaar”

Theunis Veenstra is vijf jaar justitiepredikant in PI Veenhuizen. Aanvankelijk voor de Noorse gedetineerden die toentertijd in Norgerhaven waren gehuisvest. Sinds twee jaar ook in Esserheem. Als dorpspredikant kwam hij voor het eerst in aanraking met herstelbemiddeling. “Ik besefte wat een mooie rol je daarbij kunt spelen als geestelijke.” 

“Toen ik nog dorpspredikant was werd ik benaderd door betrokkenen rond een verkeersongeval. Zij hadden behoefte aan contact met de veroorzaker hiervan. Omdat ik beide partijen kende en alle schijn van belangenverstrengeling wilde voorkomen, stelde ik voor jullie in te schakelen. Ik wist toen al: wat goed dat dit bestaat, want er is het aspect van de bemiddeling én van de begeleiding. Stel dat die bemiddeling toch niet zou lukken, dan kon ik alle betrokkenen aanhoren zonder daarin partij te zijn. Dat vond ik een fijn idee. De bemiddeling ging overigens heel goed, ik heb met beide partijen contact gehouden. Dat was mijn eerste ervaring met Perspectief* en ik besefte wat een mooie rol je daarbij kunt spelen als geestelijke.” 

Gedichtenbundel 

Het tweede contact met Perspectief was toen ik voor justitie ging werken. Ik kwam in aanraking met de gedichtenbundel ‘Woorden van herstel’, die is gemaakt naar aanleiding van de herstelestafette langs verschillende penitentiaire inrichtingen.** Die bundel heeft veel voor mij betekend, omdat ik als beginnend justitiepredikant zo een beetje in de ziel van degenen kon kruipen met wie ik hier te maken had. Het was de taal van de gedetineerde zelf en ik kon dat ook in de diensten gebruiken. Niet als trucje van buitenaf maar iets van ons hier, woorden van iemand die zit. ‘Wat wordt hier gezegd? Wat staat hier?’ Het was heel herkenbaar voor de mannen.” 

Schaamte

Inmiddels heeft Theunis van dichtbij een bemiddelingstraject ervaren, waarin hij nauw samenwerkte met de bemiddelaar van Perspectief. Hoe herkende hij de behoefte van de gedetineerde? “Wat ik zag, was een gedetineerde die na een kerkdienst op zo'n manier in de kerkzaal nableef, dat ik met hem in gesprek ben gegaan en direct wel doorhad: hier speelt iets. Er was bij hem meteen al sprake van schaamte. En die schaamte uitte zich vooral naar zichzelf. Hij zei: “Theunis, want sommigen noemen  me bij mijn voornaam, in een dolle roes van de alcohol, stoerdoenerij en het spel, is er iets gebeurd. Ik ben enorm van mezelf geschrokken.’” 

Religieus perspectief

Na een heel aantal gesprekken, heb ik tegen hem gezegd: ‘Hoe kom jij hier verder mee? Zou jij de schaamte die je naar jezelf voelt, vanuit een religieus perspectief naar God, ook willen uiten naar degene die het betreft? En hij zei: ‘Heel graag’. Ik heb uitgelegd dat er een instantie is die er helemaal op gericht is om dit met grote professionaliteit te doen, waarbij ze én naar jou luisteren én naar het slachtoffer. Na een informatief gesprek kun je kijken of dit iets voor je is. En net zo zal het slachtoffer dit heel goed moeten overwegen. Hij was daar heel snel over uit en we hadden toen ook snel contact met de bemiddelaar.” 

Multidisciplinair

“Ik heb vrij snel aan de casemanager doorgegeven dat ik hiermee bezig was. Ik vind dat die dat moeten weten van ons geestelijk verzorgers, omdat ik heel erg geloof in multidisciplinair werken. 

Ik begreep toen dat bemiddeling al bij de cursus ‘Kiezen voor Verandering’ aan de orde was geweest. Wij hebben in de inrichting een hele actieve re-integratiemedewerkster die dit jaar al meerdere aanmeldingen heeft gedaan. Maar niet iedereen is bij deze cursus al in staat om te begrijpen wat het betekent om je eigen delict zo te overdenken.

Deze gedetineerde was toen nog te veel bezig met zijn eigen schaamte. Daarom geloof ik ook zo in multidisciplinair werken: als ze uit de cursus komen, hoe blijven ze in beeld? Als je bemiddeling aan het begin aan de orde hebt gesteld, moet het later nog eens worden opgeworpen. Dat kunnen wij als geestelijk verzorgers ook doen. Iedereen moet zich verantwoordelijk weten.” 

Geheimhouding

“De geheimhouding die je hebt als geestelijk verzorger is aan de ene kant een schat die wij bewaren. Dat is ons goud. Ik geloof ook stellig in het contractdenken. Als jij met de gedetineerde het bespreekt zo van: ‘Vele mensen hebben hier zorg voor jou, vind jij het goed dat ik in ieder geval bij de casemanager aangeef dat het traject wordt ingezet? Als je het niet wil, dan doe ik dat niet, maar het is zinvol om dat wel te doen. En dat gaat niet over de inhoud van het traject.’ Hij vond dat geen probleem. En aan het eind, deze knaap is onlangs naar het buitenland vertrokken, heb ik de casemanager ook geïnformeerd dat het hier was afgerond.” 

Brief

In het traject wordt ervoor gekozen dat de dader een brief schrijft naar het slachtoffer. “Hij schreef een mooie brief. Daarin wilde hij laten zien aan het slachtoffer dat hij er ook mee zat. Hij deed dat met woorden waarin het slachtoffer zou kunnen lezen dat hij zichzelf ook slachtoffer voelde. Dat bedoelde hij niet en de bemiddelaar heeft hem daarop gewezen. Ze gaf aan: ‘Laat het in de brief weg, maar je kunt het wel bij Theunis tonen.’ Ik dacht meteen: dit is hoe het moet. Ik heb tegen de dader gezegd: wat je schreef in de eerste versie van de brief, dat neem ik wel mee. Wij gaan dat bespreken en dat snapte hij heel goed.”  

Tip 

Werk multidisciplinair. Zit niet op je stoel als geestelijk verzorger van: ik kan dit het beste. Dat geldt ook voor andere functies. En maak het met elkáár bespreekbaar. Dat is ook belangrijk voor het natraject. Als iemand zo'n bemiddelingstraject heeft gehad, is het niet afgelopen. Als geestelijk verzorger kun je deze mensen nog jaren later spreken. Het is belangrijk dat je aangeeft: er hoort ook de moed bij om naar je delict te kijken, wat is er echt gebeurd? Vergeving kan niet zonder verzoening, maar vanuit onze achtergrond zijn we ook geroepen om te zeggen: het kan geen goedkope genade zijn. Er moet echt iets gebeuren. Dat houden wij die mannen ook voor. Ik kom vaak tegen: ‘ Ik ben vergeven’. Dan zeg ik: ‘ Oké, je bent geaccepteerd zoals je bent en nu verder. Hoe zit dat? En dan kom je ook op het slachtoffer. We brengen dat echt bewust ter sprake, op een manier die heel veilig is, maar die ook heel confronterend kan zijn.” 

 

* Perspectief Herstelbemiddeling heette nog Slachtoffer in Beeld. De organisatie veranderde haar naam in april 2017.

** De herstelestafette was een initiatief van DJI, Dienst Justitiële Inrichtingen en Perspectief Herstelbemiddeling. Tussen najaar 2014 en voorjaar 2016 werden in alle Nederlandse gevangenissen zogeheten Dagen van Herstel georganiseerd. Personeelsleden en gedetineerden gingen met elkaar in gesprek over thema’s als spijt, schuld, schaamte en herstelbemiddeling. Zie ook de website van DJI. Je vindt hier ook het pdf van onze gedichtenbundel ‘Woorden van herstel’.